عکاسی مستند، تقریبا هم زمان با اختراعِ دوربینِ عکاسی، متولد شد. چون اگر به اولین عکسی که توسطِ نیپس در تاریخ ثبت شده است نگاه کنید، می بینید که سوژه عکاس، یک کبوتر خانه با اصطبل است؛ یعنی دو عنصرِ کاملا طبیعی و مدرکی بر مستند بودنِ آن عکس.
اما اگر بخواهیم یک تاریخِ دقیق برای روزِ تولدِ عکاسی مستند بگوییم، باید برگردیم به سالِ 1930.
زمانی که قشرِ محدودی از جامعه آمریکا (بورژوا – مرفهینِ بی درد) بیشترین سود را از زمین های کشاورزی می بردند و در کنارش کشاورزان، از شدتِ فقر و گرسنگی تا پای فروختنِ کودکانشان هم می رفتند.
حالا دیگر بشر با کمکِ جعبه جادویی به نامِ دوربین، می توانست تمامِ این رنج ها را در تاریخ به ثبت برساند.
عکاسی مستند چیست؟
عکاسی مستند، همان طور که از نامش پیداست؛ یعنی عکسی که قدرتِ سندیتِ تاریخی دارد. یعنی همان گونه باش که هستی.
تصویری که مدرکِ به وقوع پیوستنِ یک رنج، هنر، طبیعت، حیوانات، اجتماع، جنگ، خشکسالی، عشق و هر آن چیزی که در دنیا ارزشِ به ثبت رسیدن دارد. انتهای جمله را یک بار دیگر بخوانید؛ گفتم چیزی که ارزشِ به ثبت رسیدن دارد.
عکاسی مستند اجتماعی، هنری، خیابانی و حتی شهری همگی در دسته شاخه های عکاسی مستند قرار می گیرند.
تمامِ این شاخه با توجه به اولویت بندی برای هر یک از ما، می تواند اهمیتِ زیادی داشته باشند. مثلا یک نفر که دغدغه های اجتماعی بیشتری دارد پس علاقه اش طبیعتاً به عکاسی مستند اجتماعی زیاد تر است.
یک نفر دیگر از قیل و قالِ جهانِ امروزی خسته شده و به خارج از شهر پناه برده، پس شاید عکاسی مستند طبیعت و شکارِ گونه های گیاهی و مناظرِ بکرِ طبیعی بتواند روحش را آرام کند.
به صورتِ کلی هر چیزی که برای بشر اهمیت داشته باشد و احساس کند در حالِ رنج کشیدن، نابودی و یا حتی و بلوغ و زیبایی است و باید در تاریخ ثبت بشود، در دسته یکی از زیر شاخه های عکاسی مستند قرار می گیرد.
عکاسی مستند اجتماعی چیست؟
حالا که متوجه شدیم عکاسی مستند چیست و به صورتِ کلی چه کاربردی دارد، بهتر است درباره یکی از شناخته شده ترین شاخه های عکاسی مستند ، یعنی عکاسی مستند اجتماعی حرف برنیم.
این سبک از عکاسی مستند زمانی متولد شد که جهان گردان و توریست های خارجی با تکنولوژی دوربین آشنا شده بودند.
آن ها حالا دیگر علاوه بر آن که از سفر و دیدنِ مناظرِ طبیعی لذت می بردند، بُعدِ دیگری از زندگیِ مردمانی که در مشرق زمین زندگی می کردند نیز توجهشان را جلب کرده بود؛ اجتماع و فرهنگ آن ها.
جان تامسون، در گروهِ پیشگامان عکاسی مستند و به طورِ تخصصی، عکاسی مستند اجتماعی در ایران بود.
ایران، در قرنِ 19 در آشفته ترین روز های خودش بود. قحطی، جنگ، اختلافِ طبقاتی و البته شیوعِ بیماری های واگیر، دست به دستِ هم داده بودند تا چهره ایران را فلاکت زده تر از همیشه در مقابلِ عکسانِ فرنگی نشان بدهد.
تمامِ این موارد در کنارِ جذابیتِ آداب و سومِ مردمِ ایران، توجهِ تامسون و دوستانش را به ثبت و آرشیوِ عکس هایی تشویق می کرد که کاملا از بطنِ جامعه آن زمانِ ایران گرفته شده بود.
سوژه هایِ به شدت رنجور با لباس هایی کثیف و پاره که در گوشه و کنارِ بازارچه ها و کوچه های باریکِ طهرانِ قدیم نشسته اند، می توانست خوراکِ خوبی برای عکاس های غربی که ادعایِ مستند سازی اجتماعی داشتند باشد.
از عکاسی اجتماعی تا عکاسی مستند شهری
وقتی که ایران به اواسطِ قرنِ 20 نزدیک شد، عکس هایی که با محوریتِ اجتماع و بی طرفانه بودن گرفته می شود، کم کم جایش را به عکس های مستندِ شهری داد.
دلیلش واضح بود؛ غربی ها دیگر به اندازه کافی با ثبتِ تصاویرِ تحقیر آمیز و نشان دادنِ برتری غرب نسبت به شرق، اشباع شده بودند و حالا باید بازاری تر و گالری پسند تر عکس می گرفتند.
برای همین عکس های مربوط به بنا های تاریخی ایران در سطحِ شهر، عبور و مرورِ اتومبیل های خاص و هجمه مردان و زنانی با لباس های شیک و کلاه های پهلوی، از لحاظِ تجاری فروشِ بهتری داشتند.
عکاسی مستند خیابانی یا شهری تقریبا از همین دوران بود که با په عرصه ظهور گذاشت. سبکی که حالا فقط بر روی رفتار های مردمِ جامعه، نحوه داد و ستدِ آن ها و هر نوعِ برخوردی که در طولِ روز و شب با هم دارند، فوکوس کرده بود.
حالا دیگر سوژه عکاسان، معماریِ شهرها و خیابان ها با چاشنیِ شلوغیِ اجتماع و یا حتی سکوت و خلوتیِ شهر.
از عکاسی مستند خبری چه می دانید؟
ما معمولا اخباری را که بدونِ عکس یا فیلم پخش می شوند، چندان معتبر نمی دانیم.
برای همین است که سایت های خبری، روزنامه ها و مجلات از عکس های خبری استفاده می کنند. اما عکاسی مستند، زمانی خبری می شود که قدرتِ ثبت در تاریخ را داشته باشد.
یعنی اگر برای مثال در شماره 23 یک ماه نامه خبری، عکسی از یک ساختمانِ فرو ریخته چاپ شد، این عکس آن قدر باید سندیت داشته باشد که در حافظه تاریخِ ثبت و مشهور شود. نه آن که در شماره 24 همان ماه نامه خبری، به دستِ فراموشی سپرده شود.
مثلا عکسی که از کودکان در اردوگاه های کارِ نازی ها گرفته شده است، یا تصاویرِ مربوط به هولوکاست، نمونه بارزِ عکاسی مستند از نوعِ خبری هستند.
عکس هایی که بیان گرِ یک گوشه خونین از تاریخِ انسانیت بر روی کره زمین باشند(نه عکس های تاریخ انقضا دارِ ژورنال پسند)، می توانند در دسته مستند های ماندگارِ خبری قرار بگیرند.
عکاسی مستند هنری
این سبک، در دسته ترکیبی ترین شاخه های عکاسی مستند قرار می گیرد.
یعنی مثلا می توانید به شهرِ کوچکی در لاهیجان بروید و پیرزن و پیر مردی که با هم در حالِ قدم زدن زیرِ یک چتر هستند را سوژه خود قرار بدهید. به جمله توجه کردید؟ شما در عکاسی هنری از نوعِ مستند، بیشترِ شاخه ها را یک جا با هم دارید.
طبیعت و شهر در عکس وجود دارد، انسان ها و جوامع خود نمایی می کنند، پوششِ اقوام، خبر از دوره تاریخی و زمانی که در آن هستید را می دهند و در نهایت عنصرِ عشق و باران و قدم زدن های دو نفره، جنبه هنری به عکستان می بخشد.
عکاسی مستند حیوانات
توضیح دادنِ بعضی چیز ها باعث می شود آدم احساس کند ضریب هوشی اش پائین آمده!
قطعا در این شیوه از عکاسی های مستند، سوژه اصلی شما، حیوانات، نحوه زاد و ولد و جفت گیریشان، شیوه شکار و کمین کردنِ آن ها و به طورِ کلی هر چیزی که در دسته گونه های جانوری در طبیعت قرار می گیرد است.
زندگیِ حیوانات قطعا جذاب تر و معصومانه تر است و البته گاهی هم حیله گرانه تر برای حفظِ بقایشان.
طبیعت، بکر بودنش، گونه های حیوانیِ در حالِ انقراضش و البته صدماتی که انسان به محیط به زیستِ خود وارد کرده، می تواند در مقایسه با عکس های مستندِ اجتماعی و خبری، لطیف تر و به دور از هیاهو تر باشد.
آیا شاخه های دیگری از عکاسی مستند وجود دارد که ما در این مقاله به آن اشاره نکرده ایم؟ برای اکستون استودیو کامنت بگذارید.
